سخنرانی آیت‌الله خامنه‌ای خط قرمز رژیم بود
دفتر پژوهش‌های مؤسسه کیهان
«... سؤال: شما که می‌دانستید سید علی خامنه‌ای یکی از طرفداران خمینی و یکی از روحانیون مخالف دولت است و دارای افکار انقلابی می‌باشد، چه انگیزه‌ای باعث شد که او را برای سخنرانی دعوت کنید که منجر به ایجاد تظاهرات و بلوا شود؟...»
این جملات بخشی از بازجویی شهید آیت‌الله دکتر مفتح به نقل از اسناد ساواک است که پس از حمله به مسجد جاوید و تعطیلی آن مسجد دستگیر شد. مسجد جاوید در آن ایام و بخصوص پس از تعطیلی مساجد الجواد و هدایت و همچنین حسینیه ارشاد در آبان 1351، به یکی از کانون‌های اصلی نهضت امام تبدیل شده بود. چنان که ساواک نسبت به فعالیت‌های این مسجد بسیار حساس شده و بارها نسبت به آن هشدار داده بود. در یکی از اسناد ساواک در این باره آمده است:
«... درباره مسجد جلیلی و مسجد جاوید
محترما به استحضار می‌رساند مدیریت کل اداره سوم در تاریخ 12/4/53 اوامری بدین شرح صادر فرمودند، گفته می‌شود دو مسجد فوق در حال حاضر جای حسینیه ارشاد و مسجد هدایت (و الجواد) را گرفته و عناصر متعصب در این دو مسجد اجتماع می‌نمایند دستور تحقیق و مراقبت به ساواک تهران داده شود.
از سوی دیگر به دنبال مراقبت‌هایی که از منابر دکتر محمد مفتح وسیله منابع ساواک تهران به عمل آمد مشخص گردید که یاد شده در محافل و مجالس مذهبی بر روی منبر مطالب خلاف مصالح مملکتی عنوان می‌نماید.
با عرض این که در مورد کنترل مساجد مزبور و سایر محافل مذهبی مشابه بموقع دستورات تحقیقی و مراقبتی کافی به ساواک تهران و شهرستان‌ها داده شده مراتب جهت استحضار از عرض می‌گذرد و مجددا مراقبت دقیق مساجد مورد بحث از ساواک تهران خواسته خواهد شد. 13/4/53»1
محل اجتماع و سخنرانی انقلابیون
حسین شمسایی از مبارزان دوران انقلاب درباره مسجد جاوید می‌گوید:
«... به واسطه حضور شهید مفتح در مسجد جاوید، این مسجد قبل از مسجد قبا، پایگاه انقلابیون بود. یعنی تمام کسانی که به نحوی با انقلاب سرو کار داشتند، در این مسجد حضور پیدا می‌کردند. شب‌های مبارک ماه رمضان، شهید مطهری در این‌جا سخنرانی می‌کردند، همچنین شهید بهشتی و شهید باهنر و آقای هاشمی رفسنجانی و...جلسات سخنرانی‌های متعددی در این مسجد داشتند. اگرچه خود شهید مفتح ممنوع‌المنبر بود و بارها دستگیر شد...»2
سعید علم‌الهدی از اعضای هیئت امنای مسجد جاوید هم فعالیت‌های شهید مفتح در مسجد جاوید را چنین روایت می‌کند:
...«تقریبا اولین امام جماعتی که این‌جا فعالیت می‌کرد، شهید مفتح بود. در اولین روزهایی که شهید مفتح به این مسجد تشریف آوردند، بنده عضو هیئت امنای مسجد بودم. در آن زمان، مسجد خیلی سوت و کور بود و نمازگزار چندانی نداشت. شهید مفتح به واسطه ارتباطی که با دانشجویان داشت، آنها را به این مسجد آورد و مسجد به تدریج شلوغ شد.»3
با سخنرانی‌های استاد مطهری شروع شد
مسجد جاوید در سال 1352 کار خود را آغاز کرد و یکی از اولین برنامه‌های مهم آن در همان سال، سخنرانی‌های استاد مطهری در ماه مبارک رمضان پیرامون مقوله «مجاهد در اسلام» بود که مستمعین آن، جمعی از دانشجویان پلی‌تکنیک بودند و همین مسئله هم برای ساواک حساسیت برانگیز شد. اسناد متعددی در این باره از ساواک وجود دارد از جمله سند مفصلی که این مسجد را مرکز فعالیت‌های مضره هواداران امام خمینی معرفی کرده است.4
سعید علم‌الهدی درباره آن سلسله سخنرانی‌های شهید مطهری در ماه رمضان 1352 اظهار داشته است:
«... رمضان سال 1352، یادم می‌آید در 3 شب احیاء در کوچه‌های بالا و پایین مسجد تا خیایان شریعتی، جمعیتی زیاد از دانشجویان جمع شدند که کف خیابان می‌نشستند و ما بلندگوها را بردیم بیرون از مسجد تا اینها استفاده بکنند. به‌دلیل همان ازدحامی که در شب‌های ماه رمضان این‌جا می‌شد، ساواک حساس شده بود و این‌جا را زیر نظر گرفته بود...»5
حسین شمسایی هم درباره آن ماه رمضان و سخنرانی‌های شهید مطهری اضافه می‌کند:
«... در یکی از شب‌هایی که استاد شهید مطهری منبر می‌رفتند، پیش از منبر ایشان، بنده آن شعر معروف «سوگند» را خواندم که با این مطلع شروع می‌شد: به محبت و مهر و وفا سوگند... به شهید راه خدا سوگند... به دل بشکسته زندانی... که نرفته به راه خطا سوگند... به سلحشوران فلسطینی، به نبرد ظلم و ریا سوگند.... همین‌طور الی آخر که بسیار تاثیرگذار بود و یادم هست شهید مطهری بعد از خوانده شدن این شعر، چند دقیقه‌ای درباره مطالب این شعر مخصوصا مبارزه و مسئله فلسطین سخنرانی کردند، در حالی که در آن روز نام بردن از فلسطین به عنوان یک کشور مظلوم و یک قطعه خونین از پیکر اسلامی، تاوان داشت و جرم بود...»6
تشکیل کتابخانه و جلسات دانشجویی
یکی از فعالیت‌هایی که در مسجد جاوید انجام شد، تشکیل کتابخانه‌ای غنی بود و همچنین کلاس‌های نهج‌‌البلاغه و قرآن و تفسیر و... که در پوشش این کلاس‌ها، در واقع امور مبارزه و نهضت امام دنبال می‌گردید.
سعید علم‌الهدی درباره برپایی کتابخانه مسجد توسط شهید مفتح می‌گوید:
«... شهید مفتح وقتی فعالیتش را در این مسجد شروع کرد، اول برای کتابخانه برنامه‌ریزی کرد که دانشجویان را به هوای کتابخانه به مسجد بکشاند. وقتی هم کتابخانه برپا شد، آنها می‌آمدند، مراجعه می‌کردند. ایشان حتی کتاب‌های علمی خیلی سطح بالایی را هم برای این کتابخانه آورده بود و دانشجویان به هوای همین کتاب‌ها به مسجد می‌آمدند. به تدریج جلسات مذهبی با دانشجویان را در مسجد برقرار کرد. جلسات هم بعضا در قسمتی از مسجد برگزار می‌شد که قرار بود در آنجا بهداری برپا شود...»
در اسناد ساواک کلاس‌های مسجد جاوید این‌گونه توصیف شده است:
«... شیخ محمد مفتح استاد دانشگاه و پیشنماز مسجد جاوید در جاده قدیم شمیران كه مدعی است ممنوع‌المنبر می‌باشد اخیرا در قسمت شمالی ساختمان مسجد كه نوساز و هنوز نیمه‌تمام می‌باشد و دارای درب جداگانه است جهت عده‌ای از دختران و پسران جوان كه بین آنها دانشجویان دانشگاه نیز دیده شده‌اند، درس تفسیر قرآن تشكیل داده است و روزهای پنجشنبه و جمعه بعد از ظهر در دو كلاس جداگانه مبادرت به تدریس مسائل علمی و دینی و تفسیر قرآن می‌نماید...»
هراس از محبوبیت آیت‌الله خامنه‌ای
مسجد جاوید به کانون گرم نهضت امام تبدیل شد و علاوه فعالیت‌های مختلف آموزشی و روشنگرانه، مرکزی هم برای توزیع اعلامیه‌های امام گردید. سعید علم‌الهدی درباره نحوه پخش اعلامیه‌های امام در مسجد جاوید می‌گوید:
«... شهید فیاض‌بخش اعلامیه‌های حضرت امام را می‌آوردند و در اختیار ما می‌گذاشتند و ما در همان شب‌ها توسط دوستان خودمان، اعلامیه‌ها را لابه‌لای جزوات و کتاب‌های قرآن می‌گذاشتیم که وقتی در شب احیا، قرآن بر سر می‌گیرند، آن اعلامیه‌ها را ببینند و بخوانند..»
اما ورای فعالیت‌های انقلابی و جلسات سخنرانی و کلاس‌هایی که در مسجد جاوید برگزار می‌گردید، آنچه برای ساواک حکم خط قرمز را داشت، دعوت از آیت‌الله خامنه‌ای برای سخنرانی در شب‌های سالگرد شهادت حضرت امام جعفر صادق علیه‌السلام بود که این عصبانیت ساواک در تمام اسنادی که از بازجویی‌های طاقت فرسای آیت‌الله دکتر مفتح وجود دارد، به چشم می‌خورد.7
و دکتر مفتح در پاسخ بازجوی ساواک، از محبوبیت آیت‌الله خامنه‌ای در بین مردم و به‌خصوص جوانان گفت و اظهار داشت برنامه مسجد این بوده که با دعوت از شخصیت‌های محبوب، جمعیت بیشتری را به مسجد جذب نمایند.8
اولین راهپیمایی پس از یک سخنرانی پرشور
متن اطلاعیه سخنرانی آیت‌الله خامنه‌ای که بر تابلوی اعلانات مسجد و همچنین کوچه و خیابان‌های اطراف نصب شد، به این شرح بود:
«بمناسبت ایام وفات امام صادق (علیه‌السلام) در مسجد جاوید جناب آقای سید علی خامنه‌ای روز شنبه و یكشنبه 18 و 19 آبان از ساعت 5/7 بعدازظهر سخنرانی می‌نمایند.... نشانی جاده قدیم شمیران پایین‌تر از باغ صبا ایستگاه عوارضی»
حسین شمسایی درباره سخنرانی فوق و شخصیت مبارزاتی آیت‌الله خامنه‌ای در آن روزها می‌گوید:
«... آیت‌الله خامنه‌ای در آن ایام به اتفاق شهید هاشمی‌نژاد از علما، خطبا و مبارزان شناخته شده مشهد بودند، وقتی به تهران تشریف می‌آوردند، پایگاهشان همین مساجد بود مثل مسجد جاوید. دقیق یادم هست که ایشان به مناسبت ایام سالگرد شهادت حضرت امام جعفر صادق علیه‌السلام، سخنرانی بسیار پرحرارت و پرشوری در این مسجد ایراد کردند. بعد از آن سخنرانی، هم ایشان دستگیر شدند، هم مسجد بسته شد و هم شهید مفتح را دستگیر کردند»
محبوبیت آیت‌الله خامنه‌ای نزد جوانان و دانشجویان به حدی بود که در وهله اول، وقتی گفته شد ایشان اجازه سخنرانی ندارند و علی‌رغم اعلام قبلی، برنامه لغو می‌شود، حاضرین به سردادن شعار الله اکبر اقدام کردند. اما سخنرانی انجام شد و بعد از آن، دکتر مفتح که خود ممنوع‌المنبر بود بر پله دوم منبر با اعلام اینکه اجازه صحبت ندارد با اشاره‌ای کوتاه به مردم گفت که با آرامش از مسجد خارج شوند، اما مردم با سر دادن شعارهای انقلابی از مسجد خارج شدند و اولین راهپیمایی از مسجد جاوید صورت گرفت.
دستور هجوم صادر شد
به دنبال حادثه فوق، ساواک بالاخره دستور دستگیری دکتر مفتح و تعطیلی مسجد جاوید را صادر کرد:
«ریاست واحد اجرائی
خواهشمند است دستور فرمایید نسبت به شناسائی و دستگیری و بازرسی محل سکونت محمد مفتح فرزند محمد واعظ اقدام و مشارالیه را به کمیته هدایت نمایند.
معاونت اطلاعات عطارپور...»
سوم آذر 1353، مزدوران ساواک به مسجد جاوید هجوم برده و ضمن دستگیری دکتر مفتح، مسجد را تعطیل کردند. آیت‌الله خامنه‌ای نیز پس از بازگشت به مشهد و در 17 دی‌ماه بازداشت و به شکنجه‌گاه مخوف کمیته مشترک ضد خرابکاری انتقال یافتند.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1- یاران امام به روایت اسناد ساواک – کتاب بیست و ششم- شهید آیت‌الله دکتر محمد مفتح- مرکز بررسی اسناد تاریخی – چاپ اول – پاییز 1382- صفحه 286. 2- مجموعه مستند «محراب انقلاب» – قسمت نهم – شبکه قرآن- 20 بهمن 1384. 3- همان. 4- یاران امام به روایت اسناد ساواک – جلد 26- پیشین. 5- مجموعه مستند «محراب انقلاب»- پیشین. 6- همان. 7- یاران امام به روایت اسناد ساواک – جلد 26- پیشین. 8- همان